De Zee
Die Denkt
De Zee
Die Denkt, een film van Gert de Graaff, bekroond met de Joris
Ivens Award
Er moet
een oceaan zijn wil er een golf kunnen verschijnen.
En?
Schitterende
film! Maar je moet hem beleven, niet omschrijven. Ik heb 'm
drie keer gezien en steeds zag ik weer nieuwe dingen. Als kijker
tuin je erin. Je wordt bedonderd, belazerd. Voor mij is dit
de eerste 'advaitische' film als die uitdrukking mogelijk zou
zijn. Woorden van Wolter Keers, Nisargadatta, Krishna Menon
en Alexander Smit verwoorden de spirituele zoektocht.
Gaat ie daarover, over de spirituele zoektocht?
Vind ik wel.
Wat
is er zo mooi of zo goed aan?
Omdat ie over mij gaat. En over jou. Over het Onzegbare. Over
het verleggen van standpunten.
Jezus!
Hoezo?
Al die mooie woorden die je worden voorgespiegeld in die eeuwigdurende
schijnbaar nooit eindigende vreselijk aantrekkelijke spirituele
zoektocht.
Mmm
...
Hoofdpersoon Bart Klever zit achter zijn computer te typen en
dat is tegelijkertijd de film waar wij naar kijken. Net zoals
we altijd maar weer, als we tenminste goed kijken, nauwkeurig
kunnen zien wat we aan het doen zijn of wat we denken. Overigens
vertelde Gert me dat hij (als cameraregisseur) en Ruud Schuitemaker
(als spelregisseur) Bart tot het uiterste getart hebben om hem
zichzelf te laten zijn en niet een rol te spelen; een enorme
prestatie voor een acteur die gewend is rollen te spelen.
Ik
zie nooit nauwkeurig wat ik aan het doen ben; altijd pas achteraf.
Je kunt het ervaren in zijn film. Het is een ervaringsfilm.
De beelden werken op je in. Bart gaat er lekker voor zitten
en beschrijft zichzelf als iemand die zichzelf beschrijft. Hij
schrijft zinnen (over het zonlicht op de muur achter hem) als
'Ik heb het te druk met typen om het op te merken'.
Dat
vind jij zeker heel spiritueel?
Ja, want wie weet dat dan? Ik vind dat hartstikke leuk, want
ik herken dat eeuwig waarnemende aspect waarvan ze zeggen dat
ik dat ben. En net als ik wordt ook hij gek van al die mooie
zinnen in al die boeken van al die mensen aan wie HET gebeurd
is en wij arme zoekers blijven al die woorden maar meezeulen.
Dagboeken vol mooie woorden, maar ook met zinnen als: 'en je
komt ook niet verder door het lezen van boeken' en 'alleen het
denken vertelt je dat er denken is', maar ook: 'a heavy snowfall
falls into the sea. What silence!' Licht in de Duisternis s.v.p.
Heeft
Gert het Licht gezien?
Dat weet ik niet hoor. Dat heb ik niet gevraagd. Hij heeft 13
jaar gezocht en 16 maanden lang 's nachts zitten monteren. Hij
is duidelijk verweven met zijn passie, het zoeken naar zichzelf.
13
jaar om te ontdekken dat hij een projectorlamp is?
Ja, een projectorlamp, wit projectordoek, een tv-toestel, de
mogelijkheid waar beelden in kunnen verschijnen, en tegelijkertijd
zoekend naar degene die dat waarneemt en die zich identificeert
met alle beelden die erin verschijnen.
Eigenlijk
te gek voor woorden.
Vind je? Gert schrijft: "En als ik als maker duidelijk kan maken
dat veel dingen die we denken te zien niet blijken te kloppen,
dan heb ik misschien een ingang naar die andere lijn in mijn
film: misschien zijn veel dingen die we denken te zijn ook niet
juist. Hangt dat af van ons standpunt. Wat ben ik? Wat denk
ik te zijn?"
Werkt
dat?
Voor sommige mensen. Bart rent — en daar kan ik me helemaal
mee identificeren — steeds als een bezetene heen en weer naar
de muur die hij heeft volgeplakt met uit boeken gescheurde bladzijden
met roodomlijnde woorden van Wolter Keers of Nisargadatta, zinnetjes
die hij wil onthouden.
Dat
komt me wel bekend voor ja!
Ja, ik herkende zelfs sommige zinnen! Ik heb ook altijd gedacht
als je die regels of dat ene zinnetje nu maar goed onthoudt,
dan gebeurt HET. Ik ben niet voor niets vertaler van uitgerekend
die boeken. Ik dacht dat het dan sneller zou gaan. Ha.
En
daar gaat de film over?!
Ja, en over wat hij noemt het 'schouwen'. Hij schrijft: "Ik
zou willen dat ik zo open zou kunnen kijken. Schouwen is kijken
zonder ergens betekenis aan te hechten. Het is een soort openstaan
voor de stilte."
Ja,
als dat zou kunnen...
Als ze aan het einde ruzie hebben, zitten wij met z'n allen
te 'schouwen'. Zijn vriendin Marga krijgen we helemaal nooit
in beeld; wij kijken ondertussen naar een tafelpoot.
...
Ik zal je wat zinnen voorlezen uit zijn website: "Zandvlakte,
spiegel, de lamp in de projector; het zijn allemaal symbolen
van het onzegbare. Doordat het laken er is, kunnen we beelden
projecteren; doordat de projectorlamp er is, kunnen we beelden
zien; door de leegte en stilte in mijn hoofd kunnen er gedachten,
beelden in mij ontstaan. En alles lost weer op; en niets doet
ertoe."
Mooi
gezegd.
Ja, hij denkt eerst het antwoord te vinden in de spiritualiteit.
Net als ik en velen met mij. Maar als je daar werkelijk in duikt,
dan lees je dingen als: er is geen methode. Hij noteert: vergeet
alles.
Hij
lijkt een beetje op mij.
Dat zei ik je toch. Jij denkt toch ook altijd, net als ik: 'Als
ik dit zinnetje nu maar onthoud, dan word ik gelukkig'!
Ja,
ja, om te weten wat je bent moet je weten wie je niet bent.
Precies. Zo denkt Gert/Bart er ook over. Of dacht. Er gebeurt
iets in hoofdpersoon Bart. En dat is niet uit te leggen. Innerlijk
onderneemt hij een reis, een reis gezien vanuit een ander standpunt,
recht vanboven. Hij gooit al zijn bagage uit de auto en komt
uiteindelijk op die lege zandvlakte uit. Gert schrijft: "de
vlakte waar gedachten als bouwwerken oprijzen en weer verdwijnen
terwijl de vlakte altijd leeg achterblijft."
Ja,
want hoe moet je jezelf loslaten?
"Als je je 'ik' wilt loslaten ben je een nieuw 'ik' dat zijn
'ik' wil loslaten."
Het
is nooit wat je denkt dat het is.
Gert schrijft: "Misschien kunnen we leren zonder voorkennis
te kijken naar de dingen om ons heen, naar onszelf en naar onze
innerlijke wereld zonder onze denkbeelden."
Kreeg
hij goede recensies?
Heel goed in de NRC, goed in Trouw maar zeer dom in Het Parool,
zo stom en onwelwillend (door Jos van den Burg) dat ik vind
dat we ons abonnement moeten opzeggen. NU.
In een interview
zegt Gert:
"Het zijn eigenlijk de krenten, mijn krenten, uit allerlei spirituele
richtingen. Maar in plaats van dat ik je daartoe wil bekeren
of zo laat ik een man zien die worstelt met die theorie en die
werkelijk probeert daar iets mee te doen."
Teksten
van de website:
De film
is vooral een ervaring. De zee die denkt vertelt iets met beelden.
Woorden brengen geen ervaring over. Het woord 'hond' bijt niet.
Je weet
niet waar je nu eigenlijk naar kijkt.
Klopt het
wat ik zie?
Klopt het
wat ik denk?
Mijn ik
is een gedachte. Ik laat je ervaren hoe je kijkt en denkt.
Het blijkt
in ieder geval mogelijk te zijn een ander standpunt in te nemen,
180 graden te draaien en naar de gedachten in je hoofd te kijken.
En dan ontdek je dat het mogelijk is die stilte tussen twee
gedachten waar te nemen.
Mijn verhaal
is eigenlijk heel geruststellend. Het doet er niet toe wat je
doet of denkt, want je kunt datgene wat je wezenlijk bent toch
niet beïnvloeden of veranderen.
Wanneer
we onszelf zouden kunnen zien als die lamp in de projector,
als de lamp die gedachten en gevoelens en alle zintuiglijke
waarnemingen mogelijk maakt, dan is het duidelijk dat we totaal
niet door die dingen beïnvloed kunnen worden. De lamp heeft
geen problemen. Maar wij geloven ontzettend in de beelden op
ons doek, net als in de bioscoop!
Een greep
uit de 380 (!) reacties die Gert kreeg op zijn film:
Adembenemend
en 100% advaita, al wordt dat nergens in de film direct gezegd
(wel indirect via de boeken van Nisargadatta). Veel waardering
voor je lef en manier hoe je dit opgepakt hebt. Is jouw 'Niek'
in de film eigenlijk Wolter Keers?
K.S.
Wat niet
ik is ben ik in wezen Al wat voorbijgaat ben ik niet.
A.M.
Ik heb genoten
vanmorgen en ben zeer onder de indruk. Zowel visueel als inhoudelijk
een indrukwekkende film.
W.v.V.
Dit is het
goede nieuws: ook na 5 x zien blijft DZDD vertellen. Het is
voor mij een grote luxe te kunnen mogen verkeren in een medium,
jouw film, dat aansprekend is, voortdurend iets zinnigs aandraagt.
Je vrienden ontlenen kracht aan wat jij hebt gedaan/gemaakt.
Dat meen ik bijna objectief te kunnen vaststellen.
F.
Ik was blij
om te zien dat ook in de 'kunst'wereld mensen zich afvragen
'wie ben ik' en daar op deze wijze uitdrukking aan geven.
F.B.
En ik meen
het echt, ik vind het beslist een van de meest bijzondere en
sterke films die ik tot nu toe gezien heb!
A.L.
Gisteravond
genoot ik van de fascinerende film De zee die denkt. Van harte
gelukgewenst met de welverdiende Joris Ivens Award. Ik herkende
veel Advaita Vedanta ideeën o.a. van Nisargadatta en ook hoorde
ik Alexander Smit.
Prof. F.R. v.V.
Ik heb met
veel belangstelling uw website dezeediedenkt gelezen en zal
er ook de lezers van het tijdschrift dat ik help maken (InZicht)
op wijzen.
R.P.
Gert mag
onze lieve heer dagelijks op zijn blote knietjes bidden dat
hij maar nooit verlicht zal worden, want dan is het over met
filmen. (Ken jij 1 Gelukkig Mens die een goede Blues kan schrijven?
Nou dan.) De poes Amigo is wellicht de acteur die het dichtste
bij verlichting zit. En een natuurtalent.
R.K.
Zelden een
film gezien waar ik zoveel mee te maken had. Een scala aan gevoelens.
De eerste zandvlakte maakte me direct melancholisch. Dat gevoel
kwam nog vele malen terug. Prachtige muziek (complimenten aan
je broer!). Wat kun je toch prachtige beelden maken en tot een
geheel componeren!
B.
Informatie
over de film 'De zee die denkt':
Er zijn
in Nederland 3 kopieën in omloop. Raadpleeg de Bioscoopladder.
De film zal in Utrecht te zien zijn tijdens de jaarlijkse filmdagen
in september. Hij komt uit op video en (later hopelijk) op DVD.
Hij is te bestellen via e-mail.
Hou de website in de gaten: www.dezeediedenkt.nl
E-mail adres Gert de Graaff: gravioli@hotmail.com
Gert is 43, geeft les in montagetheorie op de Media Academie
(NOB) en is parttime editor bij het NOB.
Hij reist
zijn film (inmiddels Engels ondertiteld) achterna die voortdurend
in het buitenland vertoond wordt. (Reeds te zien geweest in
Berlijn, Sao Paolo, Rio de Janeiro, Minneapolis, Philadelphia
en binnenkort in Kiev, Sint Petersburg, Moskou en Karlovy vary.
Meer plaatsen volgen nog).
Tijdens
het Filmfestival in Berlijn (met 4 zalen en wel 2000 mensen)
was er na afloop tijd voor 'vraag en antwoord'. Dat ging door
tot diep in de nacht en nog later met een stuk of 15 mensen
in een kroeg. Volgens Gert werd hij als een soort Goeroe beschouwd.
"Ook al zei ik steeds dat ik ook maar een gewoon mens ben; wat
ik ook zei, zij bleven zien wat ze wilden zien. Net als in de
film 'The Life of Brian' die op dezelfde dag als JC geboren
is en door anderen als JC zelf beschouwd wordt. Hij wordt zelfs
gekruisigd. Kennelijk werkt dat zo. Ik vond het bizar.
'Een wijze
man/film brengt je terug bij jezelf en niet bij de boodschapper
van al dat moois.'
belle
bruins, www.ods.nl