Slimme
illustraties bij veel gepieker
Een denk-film
tegen het denken maakte Gert de Graaff
met 'De zee die denkt'. Dit visuele essay waaraan De Graaff
dertien jaar werkte, verwierf dinsdagavond heel verrassend een
van de drie nominaties voor de Joris Ivens Award die vanavond
zullen worden uitgereikt. Twee Nederlandse films met mooie Nederlandse titels maken zo
kans op een jury-prijs op het Idfa.
Naast
'De zee die denkt' is ook 'Hollandse helden' van Paul Cohen
en Martijn van Haalen voor een Zilveren Wolf genomineerd in
de videocompetitie. Terwijl 'Hollandse helden' het ook bij het
Idfa-publiek goed blijkt te doen -de film
stond op het moment van schrijven bovenaan in de publieksenquête-,
is 'De zee die denkt' een controversiëlere keuze. Het is een
experimentele film, die zeker niet op
unanieme bijval kan rekenen. Verbaasd gejoel was er dan ook
tijdens de bekendmaking, dinsdagavond, in de kring rond het
tafeltje van Gert de Graaff, terwijl het
daarachter in de buurt van Maria Ramos, de maakster van 'Desi',
wat stilletjes bleef.
'Desi',
de geprezen film over het dagelijks leven van een elfjarige
die altijd uit logeren moet, prijkt op dit moment in de publieksenquête
op nummer 2 en dreigt buiten de prijzen te vallen. Wel maakt
'Desi' nog kans op de speciale juryprijs die ook vanavond zal
worden uitgereikt.
Gemakkelijk
was het in ieder geval niet voor de jury van de Ivens-Award.
De discussie duurde dinsdag tot laat in de middag en Gert de
Graaffs 'De zee die denkt' zal zeker aan dat lange jury-overleg
hebben bijgedragen. Het is een ergerniswekkend en toch voor
zich innemend, filosofisch ego-document over een scenario-schrijver
die niet langer een denkend-ik wil zijn en maar niet kan ophouden
om daarover na te denken. Een pieker-film
is het, gevuld met fundamentele vragen als 'wie ben ik', 'wat
ben ik', 'wat is echt', 'wat is een illusie'. De Graaff paart
zijn gepieker echter aan in positieve zin verwarrende, gedenkwaardige
beelden. Bijvoorbeeld het shot van bovenaf van een man op zijn
fiets met zijn schaduw ernaast. Je ziet een rechte witte streep,
en op de weg afgetekend zie je een expressief zwart silhouet
dat met zijn benen wappert, zich bukt, en op de trappers stampt.
Is de schaduw van de man hier niet echter dan de man zelf? Een
platoonse overdenking. Het zijn dit soort slimme illustraties
die De Graaffs oude vragen toch weer als nieuw laten klinken.
Net
zo ergeniswekkend en fascinerend, maar ook komisch is 'Hollandse
helden' de Nederlandse kandidaat voor de Zilveren Wolf, die
getuige de voorlopige eerste plaats in de enquête ook 'het grote
publiek' blijkt te bekoren. 'Hollandse helden' gaat over een
moeder en zoon, Cees Krijnen, die van moeders jarenlange juridische
gevecht met vader een kunstwerk heeft gemaakt. Met hun performance,
getiteld 'Woman in divorce battle tour', reizen moeder en zoon
de wereld rond. Overal worden ze met veel egards onthaald, terwijl
vader en zijn nieuwe vrouw thuis handenwringend en tandenknarsend
toekijken. Het karikaturale voorkomen van de damesachtig-keurige
moeder, de fatterige kunstenaar, de stijve zeemansvader, en
zijn nog stijvere nieuwe vrouw (met haakwerkje) roepen vooral
verbazing op. Zijn deze mensen wel echt, denk je voortdurend.
Het is bijna te gemakkelijk scoren als je als documentairemakers
zulke personages voor je camera krijgt.
'Hollandse
helden' en 'De zee die denkt' zijn in competitie met degelijker,
traditioneler documentaires. Voor de Ivens-award: 'Jenseits
von Tibet', een lieve relatiefilm over
de liefde tussen een Duitse punk-accordeoniste en een Tibetaanse
monnik, en 'Maximum Penalty' een mooie reconstructie van het
tragische lot van Deense communisten in de Sovjet-Unie van Stalin.
Voor de Zilveren Wolf-award: 'Children of the death camps: truth
and lies' over een leugenachtige Holocaust-getuige en 'Jung
(guerra) nella terra dei Mujaheddin' over een hospitaal in Afghanistan.
Dat de jury-uitkomsten onvoorspelbaar bleken en de prijswinnaars
ook nu nog niet te voorspellen zijn, zegt iets over de weinige
echte uitschieters op het festival dit jaar, maar ook over het
uitwaaierende aanbod op het Idfa waar iedere jury zich een eigen
weg doorheen zal moeten hakken.
Jann
Ruyters, Trouw, 30-11-2000